1. Praeludium in b mineur - BWV 544

J. S. Bach (1685 - 1750) 

Een van de topwerken voor orgel van Bach; virtuoos, dramatisch, grillig…Vanuit de hoogte beginnen twee stemmen. Als daar het pedaal bij komt wordt de muziek meteen naar een hoogtepunt gevoerd, waarna zich een nieuw tweede thema ontwikkeld en verderop nog een derde. Een uiterst complexe materie waarbij Bach zich weer de ware meester toont, zijn tijd ver vooruit. Een schitterende opening van deze Zomerconcerten!

​

De volgende drie werken worden begeleid en gespeeld op het Rütter-orgel. Dit instrument uit 1882 is een rijksmonument en een van de weinige orgels van de orgelbouwer uit Kevelaar.

Allereerst hoort u een werk van Hendrik Andriessen: een lied op een tekst van de middeleeuwse monnik en mysticus Thomas à Kempis. Andriessen schreef het werk in 1919 in twee versies: een voor orkest en een voor orgel. Met grote dramatische lijnen bezingt de solist de naasteliefde. Let u op: halverwege staat de muziek als het ware stil en gaat dan uiterst verstild verder, een schitterend moment!

Daarna hoort u een werk van de Poolse componist Surzinsky, onbekend in Nederland maar zeer geliefd in Polen. De compositie is tamelijk eenvoudig van opzet: een A-B-A vorm, waarbij het middendeel een prachtig verstild karakter heeft.

Het Pie Jesu van Fauré behoeft nauwelijks enig betoog. Van origine is ‘Pie Jesu’ het laatste stukje van de sequentia ‘Dies Irae’ waarin de dag van het laatste oordeel wordt bezongen. Fauré vond dat maar niks, maar het laatste stukje van de sequentia vond hij weer wel de moeite waard om te componeren; en het is wereldberoemd geworden

​

2. Magna res est amor 

H. Andriessen ( 1892 - 1981)  op tekst van Thomas  à Kempis

Vertaling:

De liefde is een zaak van hoge waarde, kostelijk boven alle goed:

het enige is zij, dat al wat zwaar is licht maakt; 

dat al wat ongelijk is, gelijkelijk draagt.

Niets is zoeter dan de liefde, 

niets is sterker, niets hoger, niets wijder, niets heerlijker,

niets rijker en beter in de hemel en op aarde.

Want de liefde is uit God geboren,

en zij alleen kan boven al het geschapene rusten in God.

De liefde is een zaak van hoge waarde…

3. Chant triste - op. 36

M. Surzynsky (1866 - 1924)    

​

4. Pie Jesu uit Requiem - op. 48

G. Fauré (1845 - 1924)  

Vertaling:

Goede Jezus, geef hun de eeuwige rust.

Nu de uitvoerenden weer naar beneden gaan kan ik u mooi iets vertellen over het vervolg van dit concert, de nummers 5 en 6.

Allereerst de ‘Skizze’ van Robert Schumann. ‘Skizze’ is Duits voor ‘Schets’, m.a.w. een muziekvorm waar je alle kanten mee op kunt. Schumann schreef 4 van zulke ‘Skizzen’ en hij schreef ze voor pedaalvleugel, dat was een vleugelpiano waar een pedaal onder was gemaakt zoals bij een orgel.

Dat had twee voordelen: een organist kon fijn thuis oefenen en hoefde niet naar de kerk (ook geen orgeltrapper nodig) en de pianist had nu extra mogelijkheden om met zijn voeten extra tonen toe te voegen. Schumann zag er wel wat, helaas de rest van de wereld niet, want midden 19de eeuw was het instrument uit de muziekwereld verdwenen. Ook dit werk heeft drie delen in de A-B-A vorm.

De componist Giulio Caccini zal u weinig zeggen, maar toch is Caccini de schakel tussen de renaissance en de barok. Hij, en nog anderen, vond als het ware de opera uit en hij ‘ontdekte’ dat het ook mooi was als je gewoon maar één melodie liet horen met een bas- en akkoordbegeleiding. In zijn tijd klonk alles bij wijze van spreken door elkaar, u zult dat straks bij de fuga van Bach nog horen, maar Caccini, en later wij allemaal was helemaal fan van de zogenaamde ‘monodie’, u hoort het al: één melodie alleen. En Amarilli, verschenen in 1602, is zo’n monodie waarbij de melodie van de zangeres alle aandacht krijgt. De begeleiding speelt Frans op een zogenaamd ‘kistorgel’, dat is een pijporgeltje waarbij alle pijpen in een kist zijn weggewerkt en dat je dus kunt verplaatsen. En waar gaat het lied over? Natuurlijk over de liefde…

​

5. Skizze nr. 3 in f mineur uit op. 58 

R. Schumann (1810 - 1856)